Senet Nedir? Senette Zorunlu Unsurlar nelerdir tüm bunların ayrıntılı bir şekilde anlatıldığı makalemizde öncelikle senedin tanımını yapmalıyız. Senet; kayıtsız şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadini içerir. Senedin temelinde bir borç tanıması yatar. Terminoloji açısından değinecek olursak Ticaret Kanununa baktığımızda senet yerine ‘’bono’’ ifadesi geçtiğini görürüz. Hatta Ticaret Kanunu daha da ileri giderek senet yerine bonoyu ifade etmek üzere dar anlamda ‘’emre yazılı senet’’ kelimesini de kullanmaktadır. Durumun ve olayın şartlarına göre biz bir sorunla karşılaştığımız zaman senedin özelliklerinden yola çıkarak kanunun ne demek istediğini anlayabiliyoruz. Senette iki taraf bulunur. Senedi düzenleyen ve kimin lehine düzenlendiyse lehtar, senedin taraflarını oluşturur. Lehtar aynı zamanda senedin ilk hamilidir.
Senedin Zorunlu Unsurları , Senedin Şekil Şartları
Senedin unsurlarını incelerken senedin zorunlu unsurları çok önemlidir. Senedi makbuz vs. belgelerden ayıran bu zorunlu unsurlardır. Senedin unsurlarını incelerken aynı zamanda senedin şekil şartlarını da incelemiş olacağız. Bu iki konu birbiriyle bağlantılı konulardır. Senedin şekil şartlarını ise yasal şekil şartları ve zorunlu olmayan yani ihtiyari kayıtlar olarak ikiye ayırabiliriz. İhtiyari kayıtlar isteğe bağlı olduğu için uygulamada özellikle ‘’muacceliyet kaydı’’ gibi senette zorunlu olmayan bir unsurla karşılaşmanız halinde büromuza danışmanızı tavsiye ediyoruz.
Senedin Zorunlu Unsurları , Senedin Yasal Şekil Şartları
Senedin zorunlu unsurlarını sayarken öncelikle kafa karışıklığına yol açmamak için belirtelim ki mecburen Ticaret Kanununun dilini kullanıp ‘’bono’’ ifadesini de kullanacağız. Senette bulunması zorunlu unsurları başka bir ifadeyle senedin yasal şekil şartlarını aşağıdaki gibi sayabiliriz:
- Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelime
- Senette kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadi. Senette bedel açıkça ifade edilmelidir.
- Vade
- Senedin ödeme yeri. Açıklık yoksa senedin ödeme yeri senedin düzenleme yeri olarak kabul edilir.
- Senet kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adı yani lehtarın adı
- Senedin düzenlenme tarihi ve yeri. Düzenlendiği yer gösterilmeyen bir senet, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır. Eğer böyle bir yer de gösterilmezse senet hükümsüzdür.
- Senedi düzenleyenin imzası. İmza el ile atılmalıdır.
Senette Bedel Muhakkak Türk Lirası İle Mi Gösterilmelidir?
Senette bedelin muhakkak Türk Lirası ile gösterilmesi de zorunlu değildir.Yabancı para ile de bedel gösterilebilir. Borçlar Kanununun yabancı para borçlarıyla da alakalı bu konuda aynen ödeme kaydı veya örneğin senette ‘’Dolar’’ dendiği zaman Amerikan doları mı Kanada doları mı anlaşılacağı konusunda ve buna benzer uyuşmazlıklar doğduğu zaman ne olacağını büromuza danışarak da öğrenebilirsiniz. Makalemizi çok genişletmemek için burada değinmeyi uygun bulmuyoruz.
Altın Üzerine Düzenlenmiş Senet Geçerli Midir?
Altın üzerine düzenlenmiş senet Ticaret Kanunu açısından geçerlidir diyemeyiz çünkü altın mal hükmünde değerlendirilir. Altın üzerine düzenlenmiş senet (bono) geçerli değildir. Belirtelim ki altın, senette hesaplama birimi olarak da kullanılabilecek bir şey de değildir.
Senetteki Bedel Hem Yazıyla Hem Rakamla Gösterilirse Ne Olur?
Senetteki bedel hem yazı hem de rakamla gösterilip de iki bedel arasında fark bulunursa, yazı ile gösterilen bedel üstün tutulur. Senetteki bedel yalnız yazıyla veya yalnız rakamla birden çok gösterilmiş olup da bedeller arasında fark bulunursa, en az olan bedel geçerli sayılır. Dolayısıyla senet düzenlerken bu konuya da dikkat edilmelidir.
Senette Vade Yazılmamışsa Ne Olur?
Senette vade yazılmamışsa ne olur sorusuna geçmeden önce vadeyle ilgili birkaç şey söylememiz gerekirse, Senette dört türlü vade konulabilir. Bunlar; senet görüldüğünde vade, senet görüldükten belli bir süre sonra vade, senedin düzenlendiği günden belli bir süre sonra vade ve belirli bir günde vade olmak üzere isimlendirilir. Senette belirli bir gün için vade yazılmamışsa senet ‘’görüldüğünde’’ vadeli sayılır. Son olarak vadeyle ilgili belirtelim ki senette bu dört tür vade dışında başka tür kafamızdan bir vade yazamayız.
Senette Düzenleme Yeri Nasıl Yazılmalıdır? Senetteki Kısaltmalar
Senette düzenleme yeri idari birimlerin yani şehir, ilçe, köy adı olmalıdır. Örneğin Şişli’nin Fulya semti düzenleme yeri olarak geçerli değildir. Düzenleme yeriyle ilgili kısaltmalar hakkında ise Yargıtay’a göre hiçbir şüpheye yer vermeden bir yerin adının net ve tek olarak çıkartılabileceği kısaltmalar senette düzenleme yeri olarak konulabilir. Örneğin, İst. denilince akla sadece İstanbul gelirken, İzm. deyince İzmir de İzmit de gelebilmekte, dolayısıyla İst. kabul edilirken İzm. kısaltması senette kabul edilmeyecektir.
Senet Çeşitleri
Senet çeşitlerini incelerken çalışmamızı çok genişletmemek için uygulamada karşımıza daha fazla çıkacağını düşündüğümüz ‘’Hatır Senedi’’ ‘’Açık Senet’’ ve ‘’Teminat Senedi’’ üzerinde duracağız.
Öncelikle hatır senedini açıklayacak olursak senedin bir borç ilişkisine göre değil de bir hatır ilişkisine dayanarak düzenlenmesi halinde hatır senedi söz konusu olur. Bu sebeple hatır senedine bedelsiz ya da karşılıksız senet de denilir. Çekteki karşılıksızlık ile buradaki karşılıksızlığı karıştırmamak için ‘’Çek’’ makalemize de bakabilirsiniz. Hatır senedi Ticaret Kanununda düzenlenmese de uygulamada ve Yargıtay kararlarında karşımıza çıkmaktadır. Hatır senedi kredi ve finansman aracı olarak kullanılır. Hatır senedini düzenleyen lehtara karşı bir talepte bulunmayacağını da ayrıca taahhüt eder.
Açık senede gelecek olursak tedavüle çıkarılırken tamamen doldurulmamış bulunan bir senet, açık senettir. Türk Ticaret kanununa göre düzenleyenin imzası bulunmak kaydıyla içeriğinin tamamen boş bırakılarak açık senet oluşturulması mümkündür. Yani boş bir kağıda imza atarsanız ileride senet doldurulup karşınıza geldiğinde bundan sorumlu olursunuz. Böyle bir durumda sorumluluktan kurtulabilmek için ne gibi imkanlarınız olduğunu büromuza danışabilirsiniz.
Son olarak teminat senedinde ise senedin teminat senedi olduğu senet metninden anlaşılıyorsa senedin kayıtsız şartsız borç vaadi içermediği için hükümsüzdür. İlgili teminat anlaşmasının ayrı olarak yapılması gerekmektedir. Son olarak senet üzerine ‘’ teminat senedidir’’ gibi kaşe basılmış olması halinde Yargıtay’a göre sadece bu ifadehüküm ifade doğurmaz ve senet geçerlidir. Ancak bu senedin gerçekten bir teminat senedi olduğu ispat edilirse senet üzerinde kayıtsız şartsız bir borç vaadi olmadığı için senet geçersiz olacak ve ancak elimizde Borçlar Kanununa ilişkin sorumluluk hükümleri kalacaktır.
Senedin Devri / Senedin Cirosu
Senedin devrini incelerken Ticaret Kanununda bono olarak geçen emre yazılı senedin devrine ilişkin açıklamalarda bulunacağız. Bu sebeple devir yolu olarak emre yazılı senetlerde ciro karşımıza çıkıyor
Senedin devrinde, ciroda bazı kavramlara değinecek olursak; senedi ciro edene ciranta denir. İlk ciranta ise lehtardır. İlk ciroyu yapan lehtar değilse ciro zinciri dediğimiz ciro yapılanların ve cirantaların göründüğü senedin arka yüzündeki sıralamada kopukluk var demektir.
Ciro, senetten doğan hakların devredildiği bir işlemdir. Ciro kayıtsız ve şartsız yapılmalıdır. Cironun senet ya da senede bağlı olan ‘’alonj’’ denilen bir kağıt üzerine yazılıp ciranta tarafından imzalanmalıdır. Ciro vadeye kadar yapılabilir. Senedin hamili senedi elinde tutabileceği gibi, ciro + senedin fiilen devredilmesiyle senedi başkasına da devredebilir. Senedin yetkili (meşru) hamili senedi düzgün bir ciro zincirine dayanarak elinde bulunduran kimsedir. Düzgün ciro zinciri demek her ciroda ciro edenin bir önceki ciroda kendisine ciro edilen kimse olması demektir.
Senette ciro ile ilgili yukarıda anlattıklarımızı bir örnek üzerinde gösterecek olursak; bir senet düzenleyen Demet Hanım, bu senedi Lale hanıma vermiş olsun. Burada senedi düzenleyen Demet Hanım, senedin lehtarı ise Lale Hanımdır. Lale hanım ise senedi Cemil Bey’e Cemil Bey de senedi Cafer beye ciro etmiş olsun. Lale Hanım ve Cemil Bey ise bu senedin arka yüzüne baktığımızda cirantalar olarak karşımıza çıkar. Son olarak Cafer Bey ise artık yetkili hamildir. Örneği senedin arka yüzünü tasvir ederek açacak olursak:
Cemil’e Ödeyiniz
İmza Lale
Cafer’e Ödeyiniz
İmza Cemil
Bu konuda daha detaylı bilgi edinebilmek için ‘’Senedin Cirosu’’ başlıklı makalemize de bakabilirsiniz.
Senette Aval
Aval, kefalete benzeyen ama onunla tam da aynı olmayan bir teminat türüdür. Aval veren kişiye avalist denir. Senette bedelin ödenmesi, aval suretiyle tamamen veya kısmen teminat altına alınabilir. Aval şerhi, senet veya alonj üzerine yazılır. Aval veren kişi, kimin için taahhüt altına girmişse aynen onun gibi sorumlu olur.
Aval ve Kefalet Arasındaki Farklar
Aval ve kefalet arasındaki farkları aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:
- Kefalet yazılı şekle tabidir ama aval senet üzerine yazılır.
- Kefalet geçerli bir borç ilişkisi hakkında ona bağımlı olarak yapılır ancak aval bağımsız bir borç taahhüdüdür.
- Kefilin sorumluluğu kefil olduğu borç ilişkisi kadardır ama avalistin sorumluluğu tıpkı aval verdiği kişi gibidir.
Senedin Ödenmesi
Senet işlevi gereği çoğu zaman devredilir. Borçlu ise bu devir sebebiyle senedin kim elinde olduğunu bilmediği için senedin vadesi geldiğinde senet kimin elindeyse ondan senedi kendisine ibraz etmesini bekler. Senedin ödenmesi ancak bu şekilde gerçekleşir. Kısaca senedin ödenmesinde ‘’ibraz’’ zorunluluğu vardır. Peki usulüne uygun bir ibraz için kim, kime, neyi, nasıl, nerede, ne zaman ibraz etmelidir? Bu bölümümüzde senedin usulüne uygun ödenmesi için bu soruların cevabını arayacağız. İlk olarak senedi ödenmesi için yetkili hamili ibraz eder. Yetkili hamilin kim olduğunu ciroyu anlatırken açıklamıştık. Senedin ibrazının senedi düzenleyene yapılması gerekir. Senedin aslının ibraz edilmesi gerekir. Örneğin fotokopi aslının yerine geçmez. İbraz, senedin düzenleyene, ödeme talebiyle ‘’gösterilmesi’’ gerekir. İbrazın nasıl olacağı sorusunun cevabı olarak bu gösterme fiilini yerine getirirken borçluya senedin unsurlarını inceleme yetkisi verilmesi gerekir. Senet ödeme yerinde ibraz edilir. Son olarak senedin ne zaman ibraz edileceği konusunda ise senetteki vadeye göre ibraz süresi de değişecektir.
Senedin Ödenmemesi , Senet Ödenmezse Ne Olur?
Senedin usulüne uygun ibrazından sonra senedin ödenmemesi halinde gerekli maddi ve şekli koşullar gerçekleşirse senette imzası bulunan ve sorumluluk zincirine dahil olan kişilere karşı başvurma hakkı gündeme gelir. Senet ödenmezse ne olur diye sorulduğunda senetlere özgü bir talep hakkı olarak ‘’başvurma hakkımız’’ vardır. Yetkili hamilin başvurma hakkını kullanabilmesi için aşağıdaki şartların gerçekleşmesi gerekir:
- Senet bedelinin senedi düzenleyen tarafından tamamen veya kısmen ödenmemesi (maddi şart)
- Senedi ödememe durumunun protesto çekilmek suretiyle (ödememe protestosu) saptanması
- Son olarak düzen şartı diyebileceğimiz ödememe durumunun ilgili cirantalara veya varsa avaliste ihbar edilmesi
Bu konuda özellikle ödememe protestosuna ilişkin usul ve yasal süreler çok detaylı olarak düzenlendiğinden senediniz ödenmezse bundan sonraki süreç için avukatınıza danışmanızı tavsiye ediyoruz.
Senedin Ödenmemesi Durumunda Başvurma Hakkının Kapsamı
Senedin ödenmemesi durumunda başvurma hakkının kapsamına girecek kalemleri aşağıdaki gibi sayabiliriz:
- Senedin kabul edilmemiş veya ödenmemiş olan bedelini ve şart kılınmışsa işlemiş faizi
- Senetteki vadenin gelmesinden itibaren işleyecek faizi
- Protestonun ve hamil tarafından tebliğ olunan ihbarların giderleriyle diğer giderleri
- Senet bedelinin binde üçünü aşmamak üzere komisyon ücreti
Senette Zamanaşımı
Senette zamanaşımı konusuna gelecek olursak senedi kabul edene karşı ileri sürülecek senetten doğan istemler, vadenin geldiği tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar. Diğer bir husus da hamilin, cirantalarla düzenleyene karşı ileri süreceği istemler, süresinde çekilen protesto tarihinden veya senette “gidersiz iade olunacaktır” kaydı varsa vadenin dolduğu tarihten itibaren bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.
Senette İcra Takibi
Senette icra takibi genel haciz yolu ile takipten ayırarak özel olarak düzenlemiştir. Senet dediğimiz bono da bir kambiyo senedi olduğu için kambiyo senetlerine özgü takip yapabilmek mümkündür. Öncelikle belirtelim ki alacağı senede bağlı bir alacaklının, alacak aynı zamanda rehinle temin edilmiş olsa bile önce rehne başvurma zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu durumu senedin bağımsız bir borç kabulü olduğu noktasında belirtmiştik.
Senede özgü takip yolu, genel haciz yolu ile takibe göre alacaklı bakımından daha avantajlı hükümler içermesine rağmen alacaklı yine de dilediği takip yolunu seçebilir. Senette avantajlı durumları aşağıdaki gibi açıklayabiliriz:
- Genel haciz yolu ile takipte ödeme emrine itiraz süresi 7 gün iken senede özgü takip yolunda 5 gündür.
- Genel haciz yolu ile takipte borçlunun ödeme emrine itirazı takibi kendiliğinden durdurduğu halde, senetlere özgü haciz yolu ile takipte bu itiraz satıştan başka takip işlemlerini durdurmaz.
- Alacaklı senede özgü takip yoluna başvurduğu takdirde senetlere dair zamanaşımı süreleri uygulanacaktır.
Senede dayalı icra takibinde takip talebi nasıl yapılır?
Senede özgü haciz yolu ile senedin tahsilinde alacaklı genel haciz yolu ile takipte İcra İflas Kanunu 58’e göre bulunması gereken hususlardan başka takip talebine senedin aslını ve borçlu adedi kadar onaylı örneğini eklemek zorundadır. Yetkili icra dairesi borçlunun yerleşim yerinde icra dairesidir. Eğer ilgili senette yetki sözleşmesi varsa yetkili icra dairesi ona göre belirlenir.
Senetlere İlişkin Yargı Kararları
‘’…Takip bonolara dayanmaktadır. Davacı, firma kaşesi üzerindeki imzaların kendisine ait olmadığını ileri sürerek menfi tespit davası açmıştır. Bonoların fuara katılım sözleşmesi uyarınca verildiği, davacının fuara katıldığı bu sebeple bonolardaki imzaya itiraz etmesinin dürüstlük kuralına aykırı olduğu gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir. Davacı bonolara dayanan takibe karşı menfi tespit davası açtığına göre, davacının fuara katılması bonolardaki imzaya itiraz edemeyeceği anlamına gelmez. Davacının bonolardan sorumlu tutulabilmesi için bonoları imzalayan kişinin ticari mümessil olması gerekir. Davacı adına fuara katılım sözleşmesi ve bonoları imzalayan kişinin davacının ticari mümessili olup olmadığı üzerinde durulup toplanan deliller değerlendirilerek sonucuna göre karar verilmelidir…’’
(YARGITAY HUKUK GENEL KURULU E. 2013/19-79 K. 2013/1037 T. 10.7.2013)
‘’’…bir bono veya emre muharrer senet; diğer unsurlarının yanı sıra; tanzim edildiği tarihi ve vadeyi ihtiva etmelidir. Vadesi gösterilmemiş olan bononun görüldüğünde ödenmesi şart olan bir bono sayılacağı hususu ile tanzim edildiği yer ve ödeme yerine ilişkin haller mahfuz olmak üzere TTK 688.maddesinde yer alan unsurları taşımayan bir senedin ‘bono’ sayılmayacağı hükme bağlanmıştır.
Doğal olarak da, bir bononun üzerinde yazılı bulunan vade tarihinden sonra tanzim edilmesi düşünülmeyeceğinden tanzim tarihinin vade tarihinden sonra olması halinde bono geçersiz hale gelecektir…’’
(YARGITAY HUKUK GENEL KURULU E. 2013/19-119 K. 2013/1459 T. 9.10.2013)
‘’…bono veya emre muharrer senet, senet metninde ( bono ) veya ( emre muharrer senet ) kelimesini ve senet Türkçe’den başka bir dilde yazılmışsa o dilde bono karşılığı olarak kullanılan kelimeyi, kayıtsız ve şartsız muayyen bir bedeli ödemek vaadini, ödeme yerini, kime ve kimin emrine ödenecek ise onun ad ve soyadını, senedin tanzim edildiği gün ve yeri, tanzim edenin imzasını içermelidir. Sıralanan bu kayıtlar bononun zorunlu ve geçerliliğini etkileyecek olan zorunlu unsurlardır.
Bonoyu düzenleyen borçlunun ödeme vaadini içeren bir tür kambiyo senedi olan bonoda taraflar 688. maddede belirtilen şekli koşulların yanında bononun ihdas nedeni ( malen/nakden ya da teminat kaydı ile alındığını ), uyuşmazlık durumunda aralarındaki anlaşmaya göre yetkili olacak mahkeme, faiz gibi bononun geçerliliğine etki etmeyecek ihtiyari unsurları belirleyerek senede ekleyebilirler.
Sıralanan şekil şartlarından da anlaşıldığı üzere, kambiyo senetleri temel hukuki ilişkiden bağımsız bir nitelik taşır ve soyut bir borç ikrarı içerir. Bu sebeple de bono düzenlenirken temel ilişkinin kaynağına yönelik “bedelin malen-nakden ya da teminat olarak alındığına” dair ibarelerin senede yazılması zorunlu değildir. Taraflar bu ibareleri ticaret hayatındaki olası bir uyuşmazlık durumunda ispat hukukunda karşılaşabilecekleri zorlukları daha kolay aşmak amacıyla ihtiyari olarak kayıt altına almaktadırlar. Yoksa elbette ki bu kayıtlar bağımsız borç ikrarı içeren senetlerin niteliğine etki etmez.…’’
